Een erfenis eerlijk verdelen kan wel eens ingewikkeld zijn. Bijvoorbeeld als er ook legaten uitgekeerd moeten worden. Een legataris is geen erfgenaam. Hij of zij heeft een vordering op de nalatenschap en deze vordering kan een voorwerp zijn, bijvoorbeeld een auto of een woning, of een bedrag in geld. De laatste tijd komt het vaak voor dat de kleinkinderen een legaat krijgen ter grootte van de voor hen geldende vrijstelling voor de erfbelasting. Deze vrijstelling is gelijk aan die voor de kinderen en bedraagt in 2016 € 20.148. Voor het gemak ga ik in het onderstaande voorbeeld uit van een afgerond bedrag van € 20.000. De nalatenschap van moeder bestaat uit een woning met een waarde van € 300.000, een effectenportefeuille van € 40.000 en banktegoeden tot een bedrag van € 60.000. In totaal dus € 400.000. Op dit bedrag moet een schuld wegens overbedeling in mindering gebracht worden van € 300.000. Deze schuld is 20 jaar geleden ontstaan bij het overlijden van vader. Toen ging de hele nalatenschap naar moeder waardoor zij meer kreeg dan haar erfdeel. Deze overbedeling werd rechtgetrokken door af te spreken dat moeder een schuld aan haar kinderen kreeg die uiterlijk bij haar overlijden afgelost moest worden. Deze lening droeg een rente van zes procent per jaar.

 

Op het moment van overlijden van moeder bedraagt de schuld wegens overbedeling inclusief rente € 300.000. Moeder heeft vier kinderen en acht kleinkinderen. In haar testament heeft zij vastgelegd dat haar kleinkinderen ieder een legaat van € 20.000 krijgen. Hoe verloopt de verdeling van de erfenis? De bezittingen hebben een waarde van € 400.000. Op dit bedrag moet de schuld wegens overbedeling ad € 300.000 in mindering gebracht worden. Er resteert dan (€ 400.000 min € 300.000) is € 100.000. De legaten voor de kleinkinderen bedragen in principe acht maal € 20.000 is € 160.000. Na aftrek van de schuld wegens overbedeling resteert er maar € 100.000. De kleinkinderen krijgen daardoor maar 1/8e deel van € 100.000 is € 12.500 per persoon. Hiermee is moeders vermogen helemaal opgesoupeerd. Voor de kinderen zelf blijft er niets over. Zij ontvangen alleen hun aandeel in de vordering wegens onderbedeling ad 1/4e van € 300.000 is € 75.000 per persoon. In dit voorbeeld is er geen erfbelasting verschuldigd. Voor de kinderen niet omdat zij niets erven; voor de kleinkinderen niet omdat hun legaat beneden de vrijstelling blijft.

 

Dit is een vrij eenvoudig voorbeeld maar in de praktijk kan het ook wel eens ingewikkelder liggen. Vorig jaar moest de rechtbank Gelderland een oordeel vellen over een situatie waarin een vader aan zijn tweede echtgenote het recht van gebruik en bewoning van zijn woning had gelegateerd. Maar hij had ook een schuld wegens overbedeling aan zijn kinderen. Om deze schuld te kunnen aflossen moest de woning verkocht worden. Daardoor ging het legaat voor de nieuwe vrouw van vader de mist in. Deze stelde echter dat de vordering uit hoofde van haar legaat voorrang had boven de vordering van de kinderen. De rechtbank besliste echter dat op grond van artikel 4:120 lid 1 BW, legaten slechts ten laste van de nalatenschap voldaan kunnen worden als eerst alle andere schulden zijn betaald. De schulden uit legaat komen dus in rangorde na de overige schulden van de nalatenschap.

Uit dit voorbeeld blijkt ook welk effect een schuld wegens overbedeling heeft op de verdeling van een erfenis en de verschuldigde erfbelasting. In de praktijk wordt zo’n schuld nog wel eens over het hoofd gezien met alle nadelige gevolgen van dien! Een gevolg kan ook zijn dat er bij het overlijden van de tweede ouder veel te veel erfbelasting wordt betaald omdat de nalatenschap op een te hoog bedrag wordt berekend.