blog

Een conflictbestendig testament

Erfenisvakdag

De Stichting Nalatenschapsmediation organiseert elk jaar een Erfenisvakdag. Dit congres is bestemd voor nalatenschapscoaches, notarissen, estateplanners, belastingadviseurs etc. Kortom iedereen die op de hoogte wil blijven van de ontwikkelingen op het gebied van afhandelen van nalatenschappen en de knelpunten die zich daarbij voordoen.
 
Het thema van de Erfenisvakdag 2018 was Het conflictbestendige testament.
 
Er ging een wereld voor mij open! Meestal ben ik, net als de meeste adviseurs, vooral betrokken bij het voortraject van een testament. Aan de hand van de samenstelling van het vermogen, de familie omstandigheden, fiscale aspecten etc. maak ik – samen met de klant – een raamwerk voor een testament. Daarmee gaan we naar de notaris die er een mooie akte, het testament, van maakt.
 
Maar een goede voorbereiding is nog geen garantie voor een probleemloze afwikkeling van een nalatenschap. Vooral wanneer bepaalde nazaten van de erflater zich benadeeld voelen of willens en wetens door vader en moeder worden achtergesteld ten opzichte van de andere kinderen, kan er veel herrie in de tent ontstaan.
 
En soms is het niet duidelijk wat de erflater precies bedoeld heeft met zijn testament. Of sluit het testament niet meer aan op de omstandigheden op de overlijdensdatum.
 
Lies en haar broer Bert
Een zeer bekend voorbeeld hiervan is de casus Lies en haar broer Bert.
Wat was hier aan de hand? Lies was gebrouilleerd met haar ouders. Vooral haar moeder kon ze niet uitstaan. Na een huwelijk van krap een jaar was ze weer alleenstaand. Ze had ook geen kinderen. Als ze zou overlijden, zou haar nalatenschap volgens het wettelijk erfrecht voor de helft naar haar ouders gaan. Dat wilde ze voor elke prijs voorkomen.
Gelukkig had ze een broer. Dat was Bert. Als ze Bert als enig erfgenaam zou benoemen was dit probleem in één keer opgelost! Dus stapte Lies naar een notaris en maakte een testament waarin ze Bert als erfgenaam benoemde.
 
Lies overlijdt
Toen Lies haar testament opstelde was ze 40 jaar oud. Ze overleed op 64-jarige leeftijd. In die 24 jaar waren haar omstandigheden drastisch gewijzigd. Haar ouders waren inmiddels overleden en ze was al ruim elf jaar gelukkig getrouwd met René.
Gezien alle feiten en omstandigheden kwam het Gerechtshof te Amsterdam op 18 oktober 2011 (ECLI:NL:GHAMS:2011:BU1969) tot de conclusie dat Lies bij het bedenken van haar testament er geen rekening mee gehouden had dat haar situatie kon veranderen en haar testament daar niet op ingericht was.
Aan de mogelijkheid van een (tweede) huwelijk had Lies nooit gedacht. Nu Lies haar broer tot enig erfgenaam had benoemd, viel haar wettige echtgenoot René bij het overlijden van Lies buiten de boot. Het oude testament was immers nog steeds geldig.
Lies en René waren in gemeenschap van goederen gehuwd en Lies dacht dat ze hiermee hun zaken goed geregeld hadden. Lies veronderstelde dat alles wat zij had voor René zou zijn en vice versa.
 
Gemeenschap van goederen
Als een echtpaar in algehele gemeenschap van goederen is getrouwd (een wettelijk huwelijk of geregistreerd partnerschap) is iedere partner gerechtigd tot de helft van het gezamenlijke vermogen.
Degene die overlijdt laat dan als zijn nalatenschap zijn helft van het totale vermogen na. De andere helft is van de langstlevende partner en dat blijft zo.
De uitdrukking: ‘Ze erft de helft + een kindsdeel’ is dan ook niet juist. De langstlevende deelt alleen mee met de overige erfgenamen in de nalatenschap van de overledene. Als er twee kinderen zijn erft ieder 1/3^e deel.
 
In het geval van Lies behield haar man René zijn eigen helft van de huwelijksgoederengemeenschap en ging de helft van Lies, volgens haar testament, naar haar broer Bert.
 
Dit was natuurlijk niet de bedoeling! René was zo slim om het testament aan te vechten. Veel mensen leggen zich, hoe ongelukkig het ook is, bij de inhoud van een testament neer. Voor hen is een testament net zo heilig als de tien geboden op de stenen  tafelen van Mozes.
 
De rechtbank kwam na een diepgaand onderzoek tot de conclusie dat de in het testament opgenomen beschikkingen niet voor de gewijzigde omstandigheden waren bedoeld en het testament zijn belang had verloren nadat Lies opnieuw in het huwelijk was getreden. De erfstelling van Bert werd dan ook als vervallen beschouwd zodat hij geen recht had op de nalatenschap van zijn zuster.
 
De belastingdienst
Hoe gaat de belastingdienst met dit soort situaties om? Die volgt de oplossing die de betrokken partijen toepassen. Dat moet natuurlijk niet naar willekeur gebeuren. In de zaak Lies en haar broer Bert was het duidelijk dat het testament achterhaald was. Dat was door een gerechtshof vastgesteld. En de Hoge Raad heeft deze uitspraak bevestigd!
 
In een uitspraak van de Rechtbank Zeeland-West-Brabant van 24 mei 2018 (ECLI:NL:RBZWB:2018:3329) was het ook  niet duidelijk wie er de erfgena(a)m(en) van de erflater was of waren. Het ging in dit geval om een stichting of een halfzus en halfbroer van de erflater.
 
De betrokkenen kwamen na onderling overleg met elkaar overeen om de stichting als enig erfgenaam te benoemen waartegenover de halfzus en halfbroer een afkoopsom ter grootte van 20% van het saldo van de nalatenschap van de stichting ontvingen. Deze afspraak legden  zij in een vaststellingsovereenkomst vast.
De fiscale vraag was of het bedrag dat de halfzus en halfbroer als afkoopsom voor hun rechten van de stichting hadden ontvangen, als een verkrijging krachtens erfrecht aangemerkt moest worden. De rechtbank kwam tot de conclusie dat dit wél het geval was en verwees daarbij naar twee arresten van de Hoge Raad waarin dit soort onderlinge afspraken ook werden gerespecteerd.
 
Mediation bij de afwikkeling van nalatenschappen
Het thema van deze erfenisvakdag was Het conflictbestendige testament. Uit de bijdragen van de verschillende sprekers bleek dat er in de praktijk vaak verschil van mening is over de uitleg van een testament. Uit de case Lies en haar broer Bert blijkt hoe gemakkelijk dit kan gebeuren. En ook dat het te repareren is. De hierboven genoemde uitspraak over een stichting en twee familieleden gaat ook over een zaak die de betrokkenen zelf opgelost hebben en waar de belastingdienst zich aan conformeerde.
 
Een mediator met veel ervaring vertelde op deze dag dat er dankzij goede mediation veel geschillen onderling opgelost worden. Partijen stellen dan een bindende vaststellingsovereenkomst op die de Belastingdienst volgt. En het allermooiste is dat de familie weer herenigd wordt!
Dit is veel beter dan jarenlange procedures voor de rechtbank waarbij de standpunten van partijen steeds harder worden en uiteindelijk alleen de advocaten de lachende derde zijn.
 
Wat kunt u van dit verhaal leren?
Dat het belangrijk is om goed na te denken over de inhoud van uw testament. En leg in het testament zo goed mogelijk uit waarom u een bepaalde verdeling van uw nalatenschap wilt. Dan kunnen uw erfgenamen uw gedachtegang volgen en is het voor hen gemakkelijker om uw wensen te respecteren.
Als u uw motieven zwart op wit ziet staan, of eerst zelf heeft opgeschreven, ziet u de redelijkheid of onredelijkheid er van ook beter in.
Op die manier wordt uw testament al een stuk conflictbestendiger. En is er geen verdriet en boosheid bij uw kinderen en andere naasten. Probeer uw erfenis ook zo evenwichtig mogelijk te verdelen. Daar kunt u ook ANBI’s in betrekken. Die betalen geen erfbelasting en zijn een neutrale partij bij de verdeling van een nalatenschap. Wie heeft er bezwaar tegen als u een goed doel, dat u na aan het hart ligt, laat meedelen?
 
Geen enkel testament is millennium roof. Haal het regelmatig te voorschijn en lees het dan weer door. De tekst is meestal moeilijk te lezen en soms begrijpt u niet meer wat er staat. Ga er dan mee naar uw notaris en vraag hem om uitleg.
Met uw accountant of belastingadviseur kunt u regelmatig de wijzigingen in uw financiële situatie en persoonlijke omstandigheden bespreken en daar de gevolgen voor uw nalatenschap en dus ook uw testament in betrekken.
 
En raakt u, of iemand in uw omgeving, betrokken bij een vervelende afwikkeling van een erfenis, schroom dan niet om deskundige hulp van een nalatenschapscoach in te schakelen.
Dat voorkomt veel stress en verdriet.
 

---