blog

Een levenstestament, ofwel een doodgewone volmacht, hoe bestendig is het?

Een streep door het feest!

Het is eind augustus en over een paar dagen zal Johan zijn 80^e verjaardag vieren. Samen met zijn vrouw Anneke heeft hij een mooie locatie aan de rand van het bos uitgezocht om dit kroonjaar te herdenken. Er komen 100 gasten. Zo’n 40 familieleden en voor de rest vrienden en goede kennissen. Ze hebben geen kinderen.

Maar dan voelt Johan zich ineens niet lekker. Hij heeft moeite met praten en de linkerkant van zijn lichaam functioneert niet meer. Met gillende sirenes gaat hij naar het ziekenhuis. In de loop van de avond krijgt hij nog een paar beroertes en na enkele weken wordt Johan opgenomen in een verzorgingstehuis.

De eigenaar van de feestlocatie doet niet moeilijk en rekent niets voor het annuleren van het feest.

Maar Anneke is ineens haar maatje kwijt. Hij leeft nog wel maar communiceren is nauwelijks meer mogelijk. Johan heeft afasie.

Johan en Anneke zijn in gemeenschap van goederen gehuwd. Ze hebben geen testament. Dat vond Johan niet nodig, of beter gezegd zonde van het geld. Want erven tussen echtgenoten is toch al bij de wet geregeld?

Johan en Anneke hebben tijdens hun huwelijk goed geboerd. Johan had een goede baan en Anneke heeft ook altijd buitenshuis gewerkt. Ze hebben een mooi huis en Johan bouwde een grote effectenportefeuille op. Beiden hebben een goed pensioen.

In principe kan Anneke dus op de oude voet doorleven.

Bewind over de zaken van de betrokkene

Maar is dat ook zo?

Omdat ze in gemeenschap van goederen gehuwd zijn, zijn Anneke en Johan ieder voor de onverdeelde helft gerechtigd tot hun gezamenlijke bezittingen en schulden.
Dat betekent dat voor bepaalde transacties, zoals aan- en verkoop van effecten, verkoop van het huis etc., de medewerking van beide echtgenoten nodig is. En Johan kan niet meer handelen of zijn wil kenbaar maken.

Anneke staat er dus helemaal alleen voor. Maar zij mag niet namens Johan handelen. Dat betekent dat ze maar heel weinig bewegingsruimte heeft.

Om dit hiaat op te lossen vraagt ze de kantonrechter om het vermogen van Johan, dat is de onverdeelde helft van alle goederen, onder bewind te stellen. De kantonrechter gaat hier uiteraard mee akkoord en stelt Anneke als bewindvoerder aan.

So far so good. Maar hoe werkt bewindvoering in de praktijk? De bewindvoerder, in dit geval Anneke, moet ieder jaar rekening en verantwoording aan de kantonrechter afleggen.
Verder moet zij voor grotere uitgaven, dat wil zeggen € 1.500 of meer, eerst toestemming aan de kantonrechter vragen.

Juridisch is dit verhaal wel in orde want het vermogen van Johan moet immers beschermd worden. Maar emotioneel voelt het als heel onrechtvaardig. Ze hebben het vermogen toch samen bij elkaar gesprokkeld en Anneke gaat echt geen gekke dingen doen!

Geef elkaar over en weer een volmacht

Door het disfunctioneren van Johan is er ook op financieel en organisatorisch gebied een vervelende situatie ontstaan. Want als Anneke bijvoorbeeld haar (hun) huis wil verkopen omdat ze kleiner wil gaan wonen moet ze toestemming aan de kantonrechter vragen.

Een echtpaar kan dit voorkomen door elkaar over en weer een volmacht te geven voor het geval de ene echtgenoot niet meer in staat is om zijn of haar eigen zaken te behartigen. Ze laten dan bij de notaris een volmacht opmaken waarin ze hun partner machtigen om hem of haar, als er zich bepaalde gebeurtenissen voordoen, te vertegenwoordigen.

Bijvoorbeeld in het geval, zoals bij Johan en Anneke, één van de twee niet meer handelingsbekwaam is.

De casus van dit echtpaar is een recht-toe-recht aan situatie. Als deze mensen zo’n volmacht hadden opgesteld, had Anneke zonder inmenging van de kantonrechter op de oude voet door kunnen leven.

Levenstestament

Dit soort volmachten worden in de volksmond en het voorlichtingsmateriaal van notarissen etc. een levenstestament genoemd.

Daardoor lijkt het een beetje op een soort voorstation van de meer bekende ‘echte’ testamenten waarin de afwikkeling van een nalatenschap wordt beschreven.

Levenstestamenten worden in principe opgesteld om problemen die meestal in de laatste levensfase van de betrokkene ontstaan te voorkomen of op te lossen. En dit is meestal een heel vervelende periode waar men liever niet aan denkt.

Met het gevolg dat er aan deze volmachten te weinig aandacht wordt besteed en ze, net als testamenten, in de la ‘afgedane zaken’ worden opgeborgen. Of dat er bij het afgeven van de (voorwaardelijke) volmacht te weinig aandacht wordt geschonken aan de mogelijke scenario’s waarvoor het ‘levenstestament’ bedoeld is.
Want niet alle situaties zijn niet zo eenvoudig als bij Johan en Anneke.

Als er in hun situatie een notariële akte was geweest waarin Johan zijn vrouw had gemachtigd om zijn honneurs waar te nemen, was het niet nodig geweest om Johan onder bewind te stellen. Daarmee was de zaak afgedaan.

Werkt een volmacht altijd?

Maar dat kan ook anders lopen. Hieronder zal ik drie gevallen bespreken waarin er een levenstestament was opgesteld maar er toch onderbewindstelling aan de orde kwam. In twee gevallen stelde de rechter de betrokkene onder bewind en in het andere geval bleef de volmacht geldig.

In een uitspraak van de Rechtbank Noord-Holland (ECLI:NL:RBNHO:2020:1171) had moeder een levenstestament opgesteld maar de gemachtigde maakte (nog) geen gebruik van zijn bevoegdheden.

Moeder had drie kinderen. Haar dochters Karin en Mieke en Willem als haar zoon. Moeder raakte zo verward dat ze af en toe rechtshandelingen verrichtte die achteraf ongedaan moesten worden. Dit waren dan o.a. overboekingen naar de bankrekening van Willem nadat hij bij haar op bezoek was geweest.  

Karin en Mieke wilden moeder onder bewind laten stellen waarbij Karin bewindvoerder zou worden. Moeder had Karin al in haar ‘levenstestament’ genoemd voor het geval zij onder bewind gesteld zou worden.

Willem was er op tegen dat een van zijn zusters tot bewindvoerder benoemd zou worden. Hij had liever een onafhankelijke partij.

Een levenstestament gaat in principe voor maar ,,,,,,,,,

Nu er een ‘levenstestament’ was, was er in principe geen reden om een bewindvoerder en mentor te benoemen.
Maar de kantonrechter kwam tot de conclusie dat er, gezien de gang van zaken bij deze vrouw, zoals het aangaan van verbintenissen die achteraf ongedaan gemaakt moesten worden en het regelmatig grote geldbedragen aan Willem zoon overmaken, hier wel een noodzaak was om tot onderbewindstelling en mentorschap over te gaan.

De rechtbank hield er rekening mee dat moeder in haar ‘levenstestament’ had vermeld, dat wanneer dit zou spelen, haar dochter Karin daarvoor aangesteld zou worden. Het blijkt niet uit de uitspraak maar vermoedelijk was Karin ook tot gevolmachtigde benoemd. 

Uit deze uitspraak blijkt dat een volmacht of levenstestament uiteraard alleen werkt als de volmachtgever zijn of haar zaken daadwerkelijk door de gevolmachtigde laat verzorgen.

Als degene die de volmacht heeft verstrekt nog steeds zelf de touwtjes in handen houdt en zelfs handelingen verricht die achteraf ongedaan moeten worden, staat de gevolmachtigde met lege handen want hij heeft of kan niets (te) doen.

Om ongewenste handelingen van de volmachtgever te voorkomen, dient deze onder curatele of onder bewind gesteld te worden. Dit wordt in het Curatele en Bewindregister vermeld zodat buitenstaanders kunnen zien dat de betreffende persoon niet handelingsbevoegd is.

Maar hierdoor wordt de volmacht in het levenstestament teniet gedaan want ingeval van bewindvoering is de gevolmachtigde beperkt in zijn handelen. Hij kan immers niet handelen zoals de betrokkene zou doen als die niet onder bewind was gesteld. De bewindvoerder heeft alle touwtjes in handen. 

Wil een levenstestament effect hebben is het dus nodig dat de volmachtgever met de gevolmachtigde ‘meewerkt’ en niet zelf ook nog allerlei acties onderneemt.

Het levenstestament blijft in stand

In de zaak van de Rechtbank Noord-Holland (ECLI:NL:RBNHO:2017:474) ging het om een moeder met twee dochters. Moeder had een levenstestament gemaakt en haar beide dochters als gevolmachtigde benoemd. De zusters kregen ruzie en één van de dochters wilde moeder onder bewind laten stellen.

In het ‘levenstestament’ was opgenomen dat de volmacht was afgegeven om te voorkomen dat moeder onder curatele zou worden gesteld, beschermingsbewind of mentorschap zou worden ingesteld.

De rechtbank overwoog dat er in deze situatie geen omstandigheden waren om de volmacht te vervangen door een bewind. ‘Als één van de gevolmachtigden zich niet houdt aan wat er in het ‘levenstestament’ van haar moeder is bepaald, staan er andere wegen open om dit probleem op te lossen.’ Hier moeten de twee zusters het dus met het ‘levenstestament’ blijven doen. Wat op zich beter is dan moeder onder bewind stellen mits de twee zusters hun onderlinge problemen oplossen.

Onder bewindstelling omdat de gemachtigde de belangen van de betrokkene niet goed behartigt

Het Hof Amsterdam (ECLI:NL:GHAMS:2019:4635) boog zich over een zaak waarin een dementerende vrouw nog twee broers had en drie kinderen. In haar levenstestament had zij één van haar broers tot gevolmachtigde benoemd.

Er kwam ruzie in de familie en er ontstonden twee kampen. Enerzijds de gevolmachtigde broer en één van de kinderen, ofwel the bad guys, en aan de andere kant de twee andere kinderen, the good guys.

The good guys hadden vanwege het slechte optreden van hun oom, die de gemachtigde was, moeder onder bewind laten stellen.
Hier maakten the bad guys bezwaar tegen. Er was een professioneel bureau als bewindvoerder en mentor ingesteld.

Ondanks het feit dat er een ‘levenstestament’ was ging het hof akkoord met het benoemen van deze bewindvoerder en mentor. Die werd dus niet ontslagen.

De dochter vond, samen met haar oom die in het levenstestament tot gemachtigde was benoemd, dat haar moeder (en zijn zuster) wél in staat was om haar belangen zelf waar te nemen. En voor zover dat niet het geval zou zijn had moeder haar broer als gemachtigde in haar levenstestament benoemd.

Het hof kwam tot de conclusie dat moeder niet meer in staat was om haar zaken zelf te regelen. Dat had ze tijdens een zitting van het hof zelf ook verteld.

Verder waren de problemen over de verzorging van moeder zo groot dat het hof tot de conclusie kwam dat de broer die als gemachtigde was aangesteld, niet optrad in het belang van zijn zuster waardoor haar belangen onvoldoende werden beschermd.

De kantonrechter had dus terecht een professionele bewindvoerder en mentor aangesteld. Daarmee werd voorkomen dat de onderlinge verhoudingen tussen moeder, haar kinderen en haar broer verder onder druk zouden komen te staan wat een nog grotere negatieve uitwerking op moeder zou hebben.

In dit ‘levenstestament’ was bepaald dat ook na de instelling van het bewind de vertegenwoordigingsbevoegdheid van de broer in stand zou blijven.

Maar die vertegenwoordigingsbevoegdheid kan niet verder reiken dan de zeggenschap van moeder zelf. En die is door het bewind en mentorschap beperkt. Op deze manier werd de broer via een omweg ontslagen als gevolmachtigde.

Geef alle testamenten regelmatig een APK!

Uit bovenstaande rechtszaken blijkt dat het opmaken van een levenstestament, waarin allerlei zaken kunnen worden vastgelegd voor het geval degene die het opstelt handelingsonbekwaam wordt, geen onbeperkte garantie voor de toekomst heeft. Er kunnen zich allerlei omstandigheden voordoen waardoor het gewijzigd moet worden. En doe dat dan ook zolang u dit nog kunt!

Verder is het een uitdaging om bij het kiezen van een gemachtigde die uw zaken gaat behartigen, iemand te vinden die voldoende betrouwbaar is en ook niet in de wielen gereden kan worden door familieleden etc. die zich met de gang van zaken gaan bemoeien.

Dit kan voorkomen worden bij het opstellen van een levenstestament voldoende open te zijn naar familieleden etc. die belang hebben bij het reilen en zeilen van degene die een levenstestament opstelt. Het beste is om dit in gezamenlijk overleg te doen.

Hierdoor wordt voorkomen dat wanneer het levenstestament in werking treedt, bepaalde mensen onaangenaam verrast zijn en als reactie allerlei problemen veroorzaken.

En dan kunt u zelf niet meer ingrijpen!

Maar omdat een levenstestament wordt opgesteld voor situaties waarin de grens tussen leven en dood heel vaag is geworden, is het een gevoelig onderwerp. Maar u kunt wel veel problemen voor uw naasten en ook uzelf voorkomen.
 
 

---