blog

Murder she wrote

Hoe een familievermogen kan vererven.

De situatie is als volgt: Er is een echtpaar met twee kinderen. Een zoon en een dochter.

Moeder overlijdt in oktober 2003.

Ze heeft een testament opgemaakt waarin ze haar man en haar twee kinderen tot erfgenaam heeft benoemd.

De erfdelen van de kinderen worden pas opeisbaar bij het overlijden van haar man. De vordering van elk van de kinderen op de langstlevende ouder (vader) bedraagt bijna € 320.000.

In november 2011 overlijdt vader. Hij heeft zijn twee kinderen als enige erfgenamen aangewezen. Ze erven ieder de helft van zijn nalatenschap.

Uitsluitingsclausule

In beide testamenten is een uitsluitingsclausule opgenomen zodat wat de kinderen van hun ouders erven niet in een gemeenschap van goederen valt.

De dochter trouwt op 20 maart 2013 met Joris (de naam is verzonnen).

Haar ouders hebben dit huwelijk dus niet meegemaakt.

Het stel trouwt in gemeenschap van goederen.

De dochter maakt geen testament op. Haar man waarschijnlijk ook niet.

Als gevolg van het overlijden van haar beide ouders is de dochter eigenaar geworden van de helft van het familievermogen. De andere helft is van haar broer.

Op grond van de uitsluitingsclausule in het testament van haar ouders, behoort dit vermogen tot haar privévermogen. Bij een echtscheiding hoeft ze dit niet met Joris te delen.

De dochter overlijdt kinderloos

De dochter overlijdt op 31 maart 2015. Het huwelijk heeft dus maar twee jaar geduurd en het bleef kinderloos.

Volgens het wettelijk erfrecht is Joris de enige erfgenaam van de dochter en erft hij haar hele vermogen.

Dat bestaat (waarschijnlijk) voornamelijk uit de helft van het vermogen van haar ouders.

Gezien haar erfdeel bij het overlijden van haar moeder van ruim drie ton kan haar aandeel in het familievermogen gemakkelijk bijna één miljoen euro hebben bedragen.

En dat gaat helemaal naar de koude kant.

In een normale situatie is dat voor de broer misschien al een zure zaak maar in dit geval is het een ramp bovenop een catastrofe!

Zijn zus is namelijk niet op een normale manier overleden maar ze is vermoord door haar man Joris.

Onwaardig om te erven

De broer stelt dat zijn zwager onwaardig is om van zijn zus te erven.

In art. 4:3 lid 1 BW is bepaald dat men in een aantal gevallen onwaardig is om uit een nalatenschap voordeel te trekken.

Hieronder hoort onder andere de situatie: dat de betreffende persoon onherroepelijk is veroordeeld omdat hij de overledene heeft omgebracht, heeft getracht hem om te brengen, dat feit heeft voorbereid of daaraan heeft deelgenomen.

Via deze wettelijke bepaling kan het verdwijnen van het vermogen van zijn zus naar haar moordenaar worden voorkomen.

De notaris neemt in de verklaring van erfrecht op dat Joris onwaardig is om van zijn overleden vrouw te erven.

Hierdoor blijft de broer volgens het wettelijke erfrecht als enige erfgenaam over.

Maar zijn zwager Joris laat het hier niet bij zitten!

Geen onwaardigheid bij een psychose

In de strafrechtelijke procedure is weliswaar geoordeeld dat Joris met opzet heeft gehandeld en hij zich schuldig heeft gemaakt aan doodslag maar hij wordt ontslagen van rechtsvervolging omdat de doodslag hem als gevolg van een ziekelijke stoornis (psychose) niet kan worden toegerekend.

Aan Joris is TBS opgelegd.

De broer is het hier uiteraard niet mee eens en stelt dat ontslag van alle rechtsvervolging met het opleggen van de maatregel van TBS, ook onder het begrip strafrechtelijke veroordeling valt zodat er nog steeds sprake is van onwaardigheid om te erven.

De Rechtbank Gelderland (ECLI:NL:RBGEL:2022:498) komt echter tot de conclusie dat de wetgever ervoor heeft gekozen geen onwaardigheid te laten intreden als een strafbaar feit niet aan de dader kan worden toegerekend vanwege een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van zijn geestvermogens (art. 39 Wetboek van Strafrecht).

In zo’n situatie kan de dader geen verwijt worden gemaakt van het plegen van het strafbare feit en kan hij dus niet verantwoordelijk worden gehouden voor zijn daad.

Als een strafbaar feit wordt gepleegd onder invloed van een psychose betekent dit dat het handelen van de dader door die psychose niet gecontroleerd of geremd kon worden.

Als u de details in de uitspraak van de Rechtbank leest, rijzen u de haren te berge en kunt u het verzet van de broer alleszins begrijpen.

Maar de Rechtbank komt vanwege de aanwezigheid van de psychose toch tot de conclusie dat Joris niet onwaardig was om van zijn vrouw te erven.

Een notaris is niet bevoegd om onwaardigheid vast te stellen

De broer had een notaris gevraagd om een verklaring van erfrecht met betrekking tot de nalatenschap van zijn zuster af te geven. In deze verklaring van erfrecht had de notaris vermeld dat de echtgenoot van de erflater (Joris) onwaardig was om te erven.

De Kamer voor het Notariaat oordeelde echter dat deze notaris tuchtrechtelijk verwijtbaar had gehandeld door het afgeven van deze verklaring van erfrecht.

Het oordeel of iemand onwaardig is om te erven is namelijk voorbehouden aan de civiele rechter.

De uitsluitingsclausule heeft geen effect

De broer deed nog een beroep op de uitsluitingsclausule die zijn ouders in hun testament hadden opgenomen.

Maar zo’n clausule heeft alleen tot gevolg dat de erfenis niet in een gemeenschap van goederen valt. De erfenis wordt dan privévermogen van het kind.

Het is verder aan het kind zelf wat er met dit vermogen gebeurt bij zijn overlijden. In dit geval was de echtgenoot van de dochter enig erfgenaam en verviel ook haar privévermogen aan hem.

Hoe had dit voorkomen kunnen worden?

Maak zelf ook een testament

De dochter had een testament kunnen opstellen en daarbij haar broer tot enig erfgenaam kunnen benoemen.

Voor de erfbelasting zou dit een dure oplossing geweest zijn want haar broer heeft een lage vrijstelling van ruim € 2.000 terwijl het hoge tarief van 30 tot 40% van toepassing is.

Bij Joris wordt de erfenis veel milder belast. Voor hem bedroeg de vrijstelling in 2015 € 633.000 en was het tarief voor de eerste € 120.000 10% en daarboven 20%.

Tweetrapsmaking

De ideale oplossing was een tweetrapsmaking geweest.

De ouders hadden in hun testament kunnen vastleggen dat wat een kind bij zijn of haar overlijden nog over heeft van de erfenis van de ouders, naar het andere kind gaat.

Op deze manier zou het vermogen van de dochter via de tweetrapsmaking naar haar broer gegaan zijn en zou Joris achter het net gevist hebben. En zou deze procedure helemaal niet nodig geweest zijn.

Bovendien is bij zo’n tweetrapsmaking het tarief en de vrijstelling voor verkrijgingen van kinderen van hun ouders van toepassing.

Bij het overlijden van de bezwaarde (de zus) erft de verwachter (de zoon) als het ware rechtstreeks van zijn ouders.

De vrijstelling had de zoon al benut bij zijn eerste verkrijging maar verder is het verschil tussen 20% en 40% erfbelasting bij een verkrijging boven de € 120.000 aanzienlijk!

Zet zelf de bordjes!

Deze oplossingen komen in dit geval als mosterd na de maaltijd.

Uit de uitspraak van de Rechtbank blijkt dat er al langer sprake was van een onhoudbare toestand.

De dochter en haar broer hadden waarschijnlijk andere toestanden aan hun hoofd dan zich te verdiepen in zaken als een testament.

Verder hebben de ouders Joris waarschijnlijk nooit leren kennen.

Maar juist bij ongehuwde kinderen kan het raadzaam zijn om een tweetrapsmaking in het testament op te nemen zodat bij het overlijden van een ongehuwd kind zonder partner of nakomelingen, zijn of haar aandeel in de nalatenschap op een fiscaal vriendelijke manier bij het andere kind (of kinderen) of bijvoorbeeld een ANBI terechtkomt.

Ook als u vrijwel zeker niet in een aflevering van ‘Murder she wrote’ verzeild zult raken, kan het nuttig zijn om een beeld te krijgen van de richting die uw vermogen op gaat en daar zelf de wegwijzers bij te zetten.

In plaats van Gods water zomaar over Gods akker te laten lopen.

---